Gapienie się, czyli o tym, jak patrzymy..

Książka Gapienie się. O tym jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym autorstwa wybitnej specjalistki z dziedziny kulturowych studiów o niepełnosprawności Rosemarie Garland-Thomson to doskonała lektura nie tylko dla naukowców zajmujących się niepełnosprawnością, ale również dla wszelkich dociekliwych odbiorców starających się lepiej zrozumieć świat i człowieka. Monografia ta przedstawia świeże i nowatorskie spojrzenie autorki na zjawisko intensywnego patrzenia (gapienia) i ludzkich relacji wzrokowych. Wychodzi od podstawowego rozpoznania, że wszelka odmienność zwykle przyciąga wzrok tych, w których polu widzenia się znajduje. Autorka proponuje jednak w szeregu fascynujących analiz budowanych wokół 40 fotografii i obrazów artystycznych, rysunków i innych dokumentów wizualnych będących świadectwem swoistych performansów społecznych zupełnie inne podejście do kwestii gapienia. W jej ujęciu gapienie przestaje być jedynie stygmatyzujące, a zyskuje wymiar pozytywny. Garland-Thomson odchodzi od znanych i szeroko omawianych w krytyce humanistycznej nierównych relacji władzy objawiających się w tym, jak patrzymy na drugą osobę, takich jak spojrzenie medyczne (clinical/medical gaze) Michela Foucaulta czy spojrzenie męskie (male gaze) Laury Mulvey. Jak podaje Garland-Thomson, jej teorii intensywnego patrzenia zdecydowanie bliżej do Ervinga Goffmana niż Michela Foucaulta, Charlesa Taylora i Martina Bubera niż Jean-Paula Sartre'a, D. W. Winnicotta niż Jacquesa Lacana. Przede wszystkim jednak owa teoria jest głęboko osadzona w etyce patrzenia, o której pisze Susan Sontag w zbiorze esejów pt. Widok cudzego cierpienia i przekonaniu, że gapienie się, wbrew społecznemu tabu, które na nie nałożono, może służyć pozytywnym celom. W czasach współczesnych, w dobie kultury wizualnej, omawiana książka stanowi źródło przydatnych narzędzi pozwalających pełniej zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość, to jednocześnie przykład badań interdyscyplinarnych najwyższej próby, czerpiących inspirację z rozlicznych dziedzin humanistycznych, takich jak socjologia, psychologia, filozofia, teorie feministyczne, czy też teoria performatywności. Publikacja ta jest przykładem humanistycznej wrażliwości, która skłania do refleksji nad sytuacją spotkania z innym w świecie, który wspólnie nie tylko zamieszkujemy, ale i współkształtujemy. Zmienia nie tylko spojrzenie na kwestię gapienia, wyjmując ją z pola refleksji na temat relacji władzy i dominacji, ale też spojrzenie na innego.