Humoreski, nowele, opowiadania T.4-5

Pierwodruki zamieszczonych w tomie IV serii A krótkich utworów prozatorskich Prusa publikowane były w latach 18761877. Dominują tu teksty, w których pisarz zestawia humorystyczne i melodramatyczne scenki rodzajowe. Wchodzący na scenę bohaterowie reprezentują pełne spektrum typów społecznych bacznie obserwowanych przez autora: skromnych buchalterów dążących do stabilizacji małżeńskiej (Miesiąc nektarowy, Z Bielan), młodych pozytywistów marzących o podniesieniu intelektualnym prowincji (Co się z wielkiej idei zrobiło w małym miasteczku) czy młodzieńców poszukujących własnego szczęścia, nie zawsze zgodnie z zasadami (Bądźmy ostrożni! Ostrzega Bolesław Prus, Miłość ubogiego młodzieńca, Na gwiazdkę). Napotkamy tu także historie zubożałych rodzin, które nie potrafią odnaleźć się w nowej rzeczywistości (Wieś i miasto, W walce z życiem). W każdym z utworów udało się autorowi zastosować poetykę dynamicznego przeplatania strategii serio i buffo, co eksponuje koncepcję zdystansowanego i ironicznego wobec zagadek świata rejestratora obrazów rzeczywistości. Na osobną uwagę zasługuje Sieroca dola, szczególnie ceniona przez Prusa, interesująca konstrukcyjnie opowieść wigilijna. Wzruszająca historia małego Jasia uwyraźnia etyczny i metafizyczny profil twórczości pozytywisty ewangelicznego.